სათესლე ჯირკვლები და საკვერცხეები გამოიმუშავებენ ტესტოსტერონს. ძალიან ცოტა ან ძალიან ბევრი ტესტოსტერონის გამომუშავებამ შეიძლება გავლენა მოახდინოს შენს ფიზიკურ და ფსიქიკურ ჯანმრთელობაზე. ეს სტატია დაგეხმარება გაიგო მეტი ტესტოსტერონის შესახებ, თუ რა არის ტესტოსტერონი? – ფუნქცია და დონეები, რა იწვევს ტესტოსტერონის მაღალ დონეს? რა არის ნორმა და რა გავლენას ახდენს ის ქალისა თუ მამაკაცის ორგანიზმში?
რა არის ტესტოსტერონი?
ტესტოსტერონი არის ჰორმონი, რომელსაც ძირითადად წარმოქმნის შენი სასქესო ჯირკვლები (სქესობრივი ორგანოები). უფრო კონკრეტულად, სათესლე ჯირკვლები დაბადებისას მამაკაცებში (AMAB) და საკვერცხეები ქალებში დაბადებისას (AFAB) წარმოქმნიან ტესტოსტერონს.
შენი თირკმელზედა ჯირკველები ასევე გამოიმუშავებს ჰორმონ დეჰიდროეპიანდროსტერონს (DHEA), რომელსაც სხეული გარდაქმნის ტესტოსტერონად და ესტეროგენად.
ტესტოსტერონი არის მთავარი ანდროგენი, რაც იმას ნიშნავს, რომ ის ასტიმულირებს მამრობითი მახასიათებლების განვითარებას. ტესტოსტერონის დონე ბუნებრივად გაცილებით მაღალია AMAB ადამიანებში, ვიდრე AFAB ადამიანებში.
ტესტოსტერონს აქვს სხვადასხვა როლი ცხოვრების სხვადასხვა ეტაპზე, მათ შორის:
- ნაყოფის განვითარება.
- სქესობრივი მომწიფება მამრობითი სქესის ბავშვებისთვის.
ტესტოსტერონი გავლენას ახდენს ნაყოფის განვითარებაზე დაახლოებით მეშვიდე კვირაში საშვილოსნოში, სქესთან დაკავშირებული გენი Y ქრომოსომაზე იწყებს მამრობითი სქესის ჩვილებში სათესლე ჯირკვლების განვითარებას. სათესლე ჯირკვლები გამოიმუშავებს ტესტოსტერონს.
ნაყოფის განვითარების დროს ტესტოსტერონი იწვევს მამაკაცის შიდა და გარე რეპროდუქციული ორგანოების განვითარებას.
ტესტოსტერონი პასუხისმგებელია სქესობრივი მომწიფებაში მამრობითი სქესის ბავშვებში გამოვლენილ ბევრ ცვლილებაზე, მათ შორის:
- სიმაღლეში მატება.
- სხეულისა და თმის ზრდა.
- პენისი, პროსტატის ჯირკვლის გაფართოება.
- ლიბიდოს (სექსუალური ლტოლვის) გაზრდა.
ის აუცილებელია სპერმის წარმოებისთვის. ასევე:
- სიგნალს აძლევს სხეულს ახალი სისხლის წითელი უჯრედების წარმოქმნას.
- უზრუნველყოფს, რომ ძვლები და კუნთები იყოს ძლიერი.
მდედრობითი სქესის მოზრდილებში, ტესტოსტერონი აძლიერებს ლიბიდოს. თუმცა, საკვერცხეებში წარმოებული ტესტოსტერონის უმეტესი ნაწილი გარდაიქმნება პირველად ქალის სასქესო ჰორმონად.
შენი სხეული აკონტროლებს ტესტოსტერონის დონეს სისხლში. დონეები ჩვეულებრივ ყველაზე მაღალია დილით და იკლებს დღის განმავლობაში.
ჰიპოთალამუსი და ჰიპოფიზის ჯირკვალი აკონტროლებენ ტესტოსტერონის რაოდენობას, შენს სასქესო ჯირკვლების (სათესლე ჯირკვლები ან საკვერცხეები) გამომუშავებასა და გამოთავისუფლებას.
ჰიპოთალამუსი ათავისუფლებს გონადოტროპინის გამომყოფ ჰორმონს (GnRH), რომელიც იწვევს შენს ჰიპოფიზის ჯირკვალში ლუტეინირების ჰორმონის (LH) გამოყოფას . LH შემდეგ იგზავნება შენს სასქესო ჯირკვლებში და ასტიმულირებს ტესტოსტერონის გამომუშავებასა და განთავისუფლებას. (LH უფრო ხშირად ასტიმულირებს ესტროგენისა და პროგესტერონის გამომუშავებას საკვერცხეებში.)
სისხლში ტესტოსტერონის მატებასთან ერთად, ის თრგუნავს გონადოტროპინ-რილიზინგ ჰორმონის გამომუშავებას, რაც ხელს უწყობს ტესტოსტერონის ნორმალური დონის შენარჩუნებას.
თუ რომელიმე ამ ორგანოდან: შენი ჰიპოთალამუსი, ჰიპოფიზის ჯირკვალი ან სასქესო ჯირკვალი – ნორმალურად არ მუშაობს, ამან შეიძლება გამოიწვიოს ტესტოსტერონის არანორმალური დონე.
ტესტოსტერონის ნორმა
ქვემოთ მოცემულ ორ დიაგრამაში მოცემულია ტესტოსტერონის ზოგადი ნორმალური დიაპაზონი ასაკისა და სქესის მიხედვით. დონე იზომება ნანოგრამებში დეცილიტრში (ნგ/დლ).
მნიშვნელოვანია აღინიშნოს, რომ ტესტოსტერონის დონის ნორმალური დიაპაზონი შეიძლება განსხვავდებოდეს სისხლის ტესტის ტიპისა და ლაბორატორიის მიხედვით, სადაც ის კეთდება. შენი ექიმი ყოველთვის მიუთითებს შენი ლაბორატორიის ნორმალურ დიაპაზონებზე შედეგების ინტერპრეტაციისას.
ტესტოსტერონის ნორმალური დონე მამაკაცებში:
| Ასაკი | ტესტოსტერონის ნორმალური დიაპაზონი |
|---|---|
| 1 წლამდე ასაკის | 12 ნგ/დლ-ზე ნაკლები |
| 1-დან 5 წლამდე | 12 ნგ/დლ-ზე ნაკლები |
| 6-დან 10 წლამდე | 25 ნგ/დლ-ზე ნაკლები |
| 11-დან 15 წლამდე | 830 ნგ/დლ-ზე ნაკლები |
| 16-დან 17 წლამდე | 102-დან 1010 ნგ/დლ-მდე |
| 18-დან 99 წლამდე | 193-დან 824 ნგ/დლ-მდე |
ტესტოსტერონის ნორმალური დონე ქალებში:
| Ასაკი | ტესტოსტერონის ნორმალური დიაპაზონი |
|---|---|
| 1 წლამდე ასაკის | 21 ნგ/დლ-ზე ნაკლები |
| 1-დან 5 წლამდე | 12 ნგ/დლ-ზე ნაკლები |
| 6-დან 10 წლამდე | 25 ნგ/დლ-ზე ნაკლები |
| 11-დან 17 წლამდე | 79 ნგ/დლ-ზე ნაკლები |
| 18-დან 99 წლამდე | 40 ნგ/დლ-ზე ნაკლები |
ტესტოსტერონი მამაკაცებში
ნაკლებად სავარაუდოა და ძნელი სათქმელია რომ ზრდასრულ მამაკაცს დაბადებისას ჰქონდა ტესტოსტერონის ნორმაზე მაღალი დონე.
ჭარბი ტესტოსტერონი ბავშვებში, რომლებსაც მამრობითი სქესი აქვს, შეიძლება გამოიწვიოს ნაადრევი, ადრეული სქესობრივი მომწიფება, როდესაც პუბერტატი იწყება ცხრა წლამდე.
ტესტოსტერონი ქალებში
ტესტოსტერონის მაღალმა დონემ ახალშობილებში, რომლებიც მდედრობითი სქესისაა დაბადებისას (AFAB) შეიძლება გამოიწვიოს მათი კლიტორის გაფართოება, რომელიც შეიძლება თითქმის პენისს ჰგავს. მას ასევე შეუძლია გამოიწვიოს ნაადრევი (ადრეული) სქესობრივი მომწიფება, ანუ სქესობრივი მომწიფება იწყება რვა წლამდე.
ასევე ტესტოსტერონის მაღალი დონე შეიძლება იყოს პოლიკისტოზური საკვერცხის სინდრომის (PCOS) ნიშანი. ეს მდგომარეობა ძალიან ხშირია – რეპროდუქციული ასაკის AFAB-ის ადამიანების 15%-მდე.
PCOS იწვევს გარკვეულ სიმპტომებს, მათ შორის:
- აკნე .
- სხეულისა და სახის ჭარბი თმა.
- არარეგულარული მენსტრუაცია.
- გამელოტება თმის ხაზის წინა მხარეს.
- უფრო ბოხი ხმა.
თუ ფიქრობ, რომ შეიძლება გქონდეს დაბალი ტესტოსტერონის ან ჭარბი ტესტოსტერონის სიმპტომები, მაშინ მიმართე ექიმს რათა თავიდან აიცილო გართულებები.
რა იწვევს ტესტოსტერონის მაღალ დონეს?
რამდენიმე მდგომარეობამ შეიძლება გამოიწვიოს შენ სხეულში ჭარბი ტესტოსტერონის გამომუშავება:
- პოლიკისტოზური საკვერცხეების სინდრომი (PCOS): ეს არის ჰორმონალური დისბალანსი, რომელიც გავლენას ახდენს საკვერცხეებზე. ეს ხდება მაშინ, როდესაც საკვერცხეები წარმოქმნიან ზედმეტ ანდროგენებს (ტესტოსტერონს). რეპროდუქციული ჰორმონების ეს დისბალანსი იწვევს ფიზიკურ სიმპტომებს, როგორიცაა ჭარბი თმა და წონის მომატება.
- თირკმელზედა ჯირკვლის თანდაყოლილი ჰიპერპლაზია: CAH-ში გენეტიკური მუტაციები (ცვლილებები) იწვევს თირკმელზედა ჯირკვალში ფერმენტების ნაკლებობას. ეს ფერმენტები ჩვეულებრივ ეხმარება სხეულს გამოიმუშაოს კორტიზოლი, ჰორმონი, რომელიც სხეულს სჭირდება სტრესზე რეაგირებისთვის. როდესაც ფერმენტები ნორმალურად არ მუშაობენ, თირკმელზედა ჯირკვლები გამოიმუშავებენ ტესტოსტერონის და სხვა ჰორმონების ჭარბი რაოდენობას კორტიზოლის ნაცვლად.
- საკვერცხის ან სათესლე ჯირკვლის სიმსივნე: ანდროგენის გამომწვევი საკვერცხისა და სათესლე ჯირკვლის სიმსივნეები ათავისუფლებენ ჭარბ ტესტოსტერონს.
- თირკმელზედა ჯირკვლის სიმსივნე : თირკმელზედა ჯირკვლის სქესობრივი ჰორმონების წარმომქმნელი სიმსივნე იშვიათი სიმსივნეა, რომლიც წარმოქმნიან ძალიან ბევრ ანდროგენს (ტესტოსტერონს), ესტროგენს ან ორივეს.
ჭარბი ტესტოსტერონი შენს სხეულზე განსხვავებულად მოქმედებს შენი სქესისა და ასაკის მიხედვით.
რა ხდება, როდესაც ტესტოსტერონის დონე ძალიან დაბალია?
ტესტოსტერონის ნორმაზე დაბალი დონე, როგორც წესი, იწვევს მხოლოდ სიმპტომებს მამრობითი სქესში. ამ მდგომარეობას მამაკაცის ჰიპოგონადიზმი ეწოდება .
არსებობს მამრობითი ჰიპოგონადიზმის ორი ძირითადი ტიპი: კლასიკური (თანდაყოლილი ან შეძენილი) და გვიანი.
კლასიკური მამრობითი ჰიპოგონადიზმი არის, როდესაც ტესტოსტერონის დაბალი დონე გამოწვეულია ძირითადი სამედიცინო მდგომარეობის ან სათესლე ჯირკვლის, ჰიპოფიზის ჯირკვლის ან ჰიპოთალამუსის დაზიანების გამო. მაგალითად, ადამიანი შეიძლება დაიბადოს ისეთი მდგომარეობით (თანდაყოლილი), რომელიც იწვევს ტესტოსტერონის დაბალ დონეს, როგორიცაა კლაინფელტერის სინდრომი, კალმანის სინდრომი ან შეიძლება განვითარდეს მოგვიანებით (შეძენილი), მაგალითად, რაღაცისგან, რომელიც ცვლის მათი ნორმალურ ფუნქციონირებას. სათესლე ჯირკვლები, ჰიპოთალამუსი ან ჰიპოფიზის ჯირკვალი.
გვიან დაწყებული მამრობითი ჰიპოგონადიზმი ხდება მაშინ, როდესაც ტესტოსტერონის დონის დაქვეითება დაკავშირებულია ზოგად დაბერებასთან ან ასაკთან დაკავშირებულ პირობებთან, განსაკუთრებით სიმსუქნესთან და ტიპი 2 დიაბეტთან. გვიანი ჰიპოგონადიზმი აღენიშნება 40 წელზე უფროსი ასაკის მამაკაცების დაახლოებით 2%-ს.
დაბალი ტესტოსტერონის სიმპტომები განსხვავდება თქვენი ასაკის მიხედვით.
